Praca własna to czas samodzielnego zdobywania wiedzy w odpowiednio przygotowanym otoczeniu. Spośród wielu materiałów może wybrać te, które mu najbardziej odpowiadają oraz są bliskie jego aktualnym zainteresowaniom.
Bardzo ważna w klasach Montessori jest zasada wolności i swobody działania. Dzięki niej dziecko może zredukować swoją zależność od dorosłych i rozwinąć własną autonomię.
Dziecko ma prawo wybrać materiał do pracy oraz miejsce jego wykonania – przy stoliku czy na rozłożonym dywaniku. Ma prawo zająć się pracą tak długo, jak jest to potrzebne dla jego rozwoju. Może to być kilka minut, ale i kilka godzin. Bywa, że dziecko kilkakrotnie powraca do danego zajęcia w ciągu dnia lub zostawia je na dzień następny. Dziecko ma prawo wybrać formę pracy (indywidualna, wspólna z kolegami) oraz sposób jej wykonania.
Tak rozumiana swoboda uczy decydowania, planowania pracy, przyzwyczajenia odpowiedzialności za jej organizację, przebieg i wykonanie.
Wolność dziecka nie jest jednak bez granic – jest wytyczona wolnością drugiego człowieka oraz zasadami obowiązującymi w danej grupie, a także samym materiałem, który w przygotowanym otoczeniu występuje w jednym egzemplarzu. Jeśli dziecko chce korzystać z konkretnej pomocy dydaktycznej, ale pracuje z nią ktoś inny, wówczas musi poczekać. Takie sytuacje uczą cierpliwości, szacunku do pracy innych, współdziałania i podejmowania działań partnerskich.
Pozostałe zasady obowiązujące w czasie pracy własnej to: doprowadzanie pracy do końca, rzetelność samokontroli, delikatne obchodzenie się z materiałami oraz utrzymywanie ich w porządku.
Każda rzecz w sali szkolnej ma swoje miejsce. Po zakończeniu pracy należy po sobie sprzątać i odnieść na właściwe miejsce przedmiot zajęcia. Jeśli dziecko pracowało na dywaniku, zwija go i odnosi na miejsce.
Zasady pracy własnej, które Maria Montessori opisała to:
M. Montessori mocno podkreślała, że wolność i porządek to dwie zasady wzajemnie się uzupełniające, tak jak swoboda i dyscyplina są dwiema stronami tego samego medalu. Aby dziecko mogło odnaleźć tą wolność w ograniczeniach, musi poznać z pomocą nauczyciela otoczenie, jego strukturę i układ. Uczy się reguł zachowania w sali i wśród dzieci, wdrażane jest do utrzymania w sali ładu i porządku.
